Sinds 2020 rolt het Turnhoutse stadsbestuur in het stadshart een intensief beleid uit om de beeldkwaliteit van handelspanden te verbeteren. Na bijna 2,5 jaar maakt het college van burgemeester en schepenen een tussentijdse balans op van de geboekte resultaten met een analyse van leerpunten en een overzicht van uitdagingen voor de komende maanden en jaren.

De 3 instrumenten die de gemeenteraad in september 2020 goedkeurde, vormen daarbij de leidraad:

• een richtlijn ‘focusgebied stadshart’ waarin het stadsbestuur zijn visie uiteenzet rond de toekomstige invulling van handelspanden. De richtlijn besteedt ruim aandacht aan beeldkwaliteit en stipuleert een tijdelijke stop voor bepaalde types van winkels;
• een afbakening van drie zones in het stadshart: het ‘kernwinkelgebied’, de ‘overgangszone’ en de ‘aanloopstraten’. Voor elke zone zijn stedenbouwkundige richtlijnen opgesteld;
• een uitgebreid premiereglement waarin per zone welomschreven werken worden betoelaagd om eigenaars te stimuleren om actie te ondernemen.

Enkele cijfers

Sinds het premiestelsel van kracht werd, keurde het schepencollege in totaal al 44 dossiers goed die vervolgens ook in uitvoering zijn gegaan. Dankzij dat grote aantal wordt de impact onderhand zichtbaar in de winkelstraten. 

12 van de goedgekeurde dossiers draaien om een woonfunctie, waarvan 9 ‘wonen boven winkels’ betreffen en drie bedoeld zijn om een handelspand om te vormen naar een woongelegenheid op het gelijkvloers gecombineerd met een gevelrenovatie. In die dossiers werden al voor 123730 euro aan subsidies aangevraagd. De overige 32 dossiers zijn bedoeld voor ondernemersdoeleinden en betreffen gevelrenovaties bij handelspanden, eventueel nog gecombineerd met werken binnen in het handelspand. Daarvoor is op dit moment 264 458 euro gereserveerd. In totaal is er nu dus al een subsidiebedrag van 388 188 euro vastgelegd. Er zijn ook nog 4 nieuwe dossiers in opmaak. 

De eigenlijke waarde van alle investeringen in handelspanden komt ver boven de subsidiebedragen uit en bedraagt meer dan 600 000 euro. De bijkomende bestedingen komen van de eigenaars zelf, die het maximale bedrag van de subsidie vaak overschrijden.

Actieve inzet door Stad Turnhout

Naast de premies zet Stad Turnhout ook andere instrumenten in om de beeldkwaliteit van panden in het stadshart te verbeteren. Een daarvan is de mogelijkheid om vrijblijvend het advies in te winnen van de kwaliteitskamer. Een architect onderzoekt dan wat het potentieel is van een handelspand en de eigenaar krijgt aanbevelingen over een mogelijke herontwikkeling. Deze optie wordt vooral benut voor panden die al geruime tijd leegstaan en waarbij een nieuwe bestemming complex is. Tot nu toe kreeg de kwaliteitskamer 9 vragen.

Stad Turnhout contacteert eigenaars van handelspanden proactief en geeft daarbij prioriteit aan panden met aandachtspunten rond leegstand of beeldkwaliteit. Via persoonlijke gesprekken krijgen de eigenaars informatie over het ondersteuningsaanbod dat beschikbaar is.

Vanuit de recente evaluatie hebben we voor onszelf een leerpunt geformuleerd, met name dat het loont om eigenaars herhaaldelijk te contacteren. Vooral eigenaars die zelf niet in Turnhout wonen en er weinig komen, hebben vaak nog maar weinig voeling met hun pand of met de problemen die ontstaan rond de kwaliteit of leegstand ervan. Bij dossiers die moeizaam opstarten, is het essentieel om onze pogingen om ze vlot te trekken niet te snel te staken.

Tegelijk voert Stad Turnhout een versterkt ‘verwevingsbeleid’. We stimuleren ondernemers om economische activiteiten te ontplooien in het stadshart. Daarbij anticiperen we op hun vragen naar geschikte ruimtes.’ Het stadsbestuur kan daarvoor aanspraak maken op subsidies en incentives van het Vlaams Agentschap Innoveren en Ondernemen (VLAIO). Recent nog verwierf Stad Turnhout bijkomende middelen van VLAIO voor het voortzetten van een proactief leegstandsbeheer. Concrete realisaties van de inspanningen zijn Vita Concept Store, Jacob’s Concept Store, de Gustaafsite en verschillende dienstverleners die zich in het stadshart gevestigd hebben.

Nieuw in het aanbod: duurzame energie

Stad Turnhout blijft zichzelf evalueren en stuurt voortdurend bij om aan nieuwe noden te kunnen voldoen. Reglementen, opportuniteiten én incentives worden waar nodig vernieuwd. Zo tekende het stadsbestuur onlangs in op VLAIO-premies die specifiek dienen om panden klimaatbewust te renoveren. Zo kunnen eigenaars of huurders sinds begin februari 2023 een aanvraag indienen voor de ‘relighting’ van hun handelspand, dus de omschakeling naar ledverlichting, voor de installatie van een warmtepomp of voor de aanleg van groendaken of -gevels. Daarvoor wordt een afzonderlijke premie beschikbaar gemaakt, deels gefinancierd door VLAIO, die 70 % van de kosten dekt, met een maximum van 10 000 euro. 

Daarenboven werd de kwaliteitskamer uitgebreid met 4 bureaus van interieurarchitecten: Alinea NV uit Geel, Atelier 20+03 uit Boechout, Styling Stories uit Turnhout en TRiAS Architecten, ook uit Turnhout. Terwijl in de eerste fase advies werd gegeven rond het potentieel van een handelspand, kan er nu ook expertise worden gedeeld omtrent uitstraling en interieur. In eerste instantie werden een vijftiental handelaars al gecontacteerd, binnenkort krijgen zij nog een persoonlijke, uitgebreide toelichting in hun pand.

Geïntegreerd beleid

Met zijn stimulerende beleid bereikt het stadsbestuur een belangrijk aandeel van de panden in het stadshart. Essentieel echter is het complementaire heffingenbeleid dat Stad Turnhout heeft ontwikkeld om ook de resterende leegstand en verwaarlozing aan te pakken. Handelspanden worden nauwgezet opgevolgd en bij langlopende problemen worden belastingen opgelegd. De doelstelling daarvan is vooral om eigenaars alsnog te motiveren om stappen te ondernemen en hun pand te renoveren of te herontwikkelen. 

Schepen van Wonen Kelly Verheyen: ‘Het sluitstuk van ons beleid is dat we de deugdelijkheid van renovaties en herontwikkelingen bewaken. Daarbij is woonkwaliteit in panden een absolute prioriteit voor ons. We voeren effectief controles uit op minimale woningkwaliteit, hetzij op vraag van de eigenaars of de bewoners, hetzij op eigen initiatief. In woningen waar te veel gebreken worden vastgesteld, kan de burgemeester de verplichting opleggen om herstellingen uit te voeren. Op die manier verhogen we niet alleen de kwaliteit van de woningen, maar ook de leefbaarheid van de hele buurt.’

Wie een subsidie wil voor wonen boven winkels of voor de omvorming van een handels- naar een woonpand, moet er bovendien rekening mee houden dat het stadsbestuur een maximale huurprijs zal opleggen. ‘Afhankelijk van het aantal slaapkamers in een pand, bepalen we zo’n maximale huurprijs’, verduidelijkt schepen Verheyen. ‘Op die manier stimuleren we betaalbaar wonen in het stadscentrum en ook daarmee pakken we uiteraard leegstand en verwaarlozing aan.’

Uitdagingen

De voorbije evaluatie legde nog een aandachtspunt bloot.

Uit intensieve gesprekken is gebleken dat sommige handelspanden gewoon moeilijk te herontwikkelen zijn via de reguliere markt. Dat heeft voornamelijk te maken met de complexiteit van alle bepalingen die rond een pand kunnen bestaan: de specifieke ligging, de erfgoedwaarde, beperkingen qua bouwhoogte, de grootte van het perceel enzovoort. Zelfs premies of heffingen kunnen dan niet helpen om een renovatie op de rails te krijgen en dat heeft een negatieve impact op het totale straatbeeld en de omgeving. Om dergelijke situaties te deblokkeren, ontwikkelen we een nieuw instrument, daarbij geholpen door experts: we onderzoeken of we als stadsbestuur zelf panden kunnen aankopen waarvan we dan onder strikte voorwaarden de ontwikkelingsrechten toewijzen aan private ontwikkelaars. De private markt voelt ondertussen ook steeds meer de noodzaak om de negatieve spiraal te doorbreken. Zo spreiden we de risico’s tussen de publieke en de private partner en kunnen we ook de ‘moeilijke panden’ een doorstart geven.

Het ganse dossier kan je hier nalezen, klik hier