Afbeelding: Prof. Dr. Otto Wilhelm Thomé, Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz. 1885, Gera, Germany. Ook dit jaar verkoopt landschap De Liereman natuurlijk gekweekte grove dennen voor 5 euro. Met de aankoop van zo’n kerstboom eer je een oude Kempische traditie en help je het herstellen van de natuur. Daardoor kan het leefgebied van kwetsbare soorten door Natuurpunt in stand gehouden worden. Omwille van Covid-19 bestel je je duurzame kerstboom best via hun webshop en kan je de boom ophalen aan het bezoekerscentrum. Groen Turnhout vroeg aan Luc Swerts (actief lid, natuurliefhebber en redactiemedewerker bij ZIN-magazine van Zorggroep Orion) ons wat meer te vertellen over dennen, heide en kerst. En met het resultaat zijn wij alvast blij. Staat er dit jaar ook zo'n dennenboom in jullie huiskamer? Wij zijn alvast overtuigd!

Wat hebben dennen met Kerst?

Het christendom herdenkt op 25 december de geboorte van Jezus, een lichtpunt in het leven. Kerstmis werd zo het feest van het licht. Een heidens feest rondom de (terug)komst van het licht was er al enkele eeuwen voor onze jaartelling. De Germanen spraken van het Joelfeest. Kwade geesten zouden in de als dood uitziende bomen wonen. De goede geesten zouden in groenblijvende bomen wonen, bij ons was dat de den. Vandaar dat men een naaldboom kapte en naar het dorpsplein bracht.

Een deel van de heidense gebruiken verdween, maar de traditie om een kerstboom te zetten ontstond opnieuw, eerst in de Elzas. In 1860 maakte Turnhout kennis met de kerstboom. Hij stond bij de kleinzoon van Brepols die gehuwd was met Josephina Dessauer uit Aschaffenburg.  Zodoende verspreidde de kerstboomtraditie zich over de Kempen.

Het uitzicht en het karakter van de Kempen veranderde doorheen de eeuwen: van bos naar heide, terug naar bos en nu terug naar heide...

Hoe dat komt?

Ontstaan van heidelandschappen in de middeleeuwen
Door de toename van de Kempische bevolking sinds de middeleeuwen was er meer nood aan landbouwgronden. Het hout werd gebruikt als constructiemateriaal en als brandstof. Zo verdwenen de bossen en ontstonden uitgestrekte heidelandschappen. Hier en daar trof je een sporadisch overgebleven vliegden van mindere kwaliteit aan.

In 16e-17e eeuw : mastbos
Om Turnhout en omgeving aantrekkelijker te maken om te jagen, gaf Amalia van Solms – Vrouwe van Turnhout, aan Adriaan Ghys de opdracht een mastbos aan te planten. Adriaan Ghys was boswachter van het Grootenhoutbos - een van de jachtgebieden van de Hertogen van Brabant gelegen op grondgebied Gierle en Vosselaar. In 1676 haalde hij zaad van grove dennen (Pinus sylvestris) in Ginneken - nabij Breda in het Grotenhoutbos. Graaf Hendrik III van Nassau had in Ginneken vanaf 1505 een bos laten aanleggen met zaaigoed van de grove den uit Neurenberg in Duitsland. In 1515 plantte hij er het eerste cultuurbos van dennen aan en noemde het “mastbos”.

Mijnbouw: nood aan meer dennenbossen en akkers
In de loop van de 19^de eeuw  verloor de heide nog meer aan belang. De heide kwam vrij voor akkers, graslanden en dennenbossen. Dennen kunnen de arme Kempische bodems goed aan en ze groeien snel. Het planten van de dennen was populair omdat het hout van de grove den ideaal was voor stuthout in de Waalse en later ook de Limburgse mijnen.

Herstel van heide
Dankzij het Europese netwerk Natura 2000 kon heel wat heide terug hersteld worden, ook in onze Kempen.

Enkele bijzondere weetjes:

• Het Duitse kerstlied 'O, Tannenbaum' is vertaald als O, dennenboom, wat vermoedelijk terecht is, aangezien -  zowel spar als den - oude Nederlandse woorden voor naaldboom zijn
• Het nu het derde jaar is dat je bij de Liereman kerstbomen kan kopen, dennenbomen die gekapt werden om opnieuw heide te creëren
• Dat deze dennen hun naalden niet verliezen, dus hoef je niet dagelijks te stofzuigen.
• De oude naam voor den is “kin” vandaar de plaatsnaam Kinsschot
• Forest Wool maakt kleding van dennennaalden
• De groene oase in Turnova het Dessauer Kwartier heet.