Tijdens rioleringswerken in de Bareelstraat pompte de aannemer duizenden liters grondwater de riolering in, en dat in tijden van droogte en sproeiverboden. Het riep bij veel passanten nogal wat vragen op. Ook ons raadslid Jeff Dierckx toonde zich bezorgd en vroeg om uitleg. De terechte bekommernissen van raadsleden en publiek kregen een antwoord op commissie 4 van 31 augustus. Een verslag!

Bronbemaling: wat en waarom?

Bronbemaling is het oppompen van grondwater tijdens bouwwerken. Het is een noodzakelijk kwaad om ondergronds te kunnen bouwen en het "drijven" van constructies tegen te gaan (vb. waterputten en funderingen). In het geval van deze werf om de riolering te vervangen en er voor te zorgen dat de nieuw geplaatste riolering niet verplaatst wordt door de grondwaterdruk. Vooraleer de aannemer mag starten met de bemaling, geldt er een meldingsplicht bij het gemeentebestuur. Bij diepe bemaling of gekende verontreiniging is er een omgevingsvergunning nodig. Het gemeentebestuur kan op zijn beurt ook beperkingen en randvoorwaarden opleggen, bijvoorbeeld voor de duur, de hoeveelheid,... of om groen in de buurt van water te voorzien zoals in de Driezenstraat werd toegepast. 

Mag je zomaar grondwater in het riool pompen?

Daar is het antwoord duidelijk : NEE! Je hebt meldingsplicht (in sommige gevallen vergunningsplicht) en de regelgeving legt de "ladder van Lansink" op. Dit betekent dat storten in de riolering de allerlaatste optie moet zijn. Wat betekent die "ladder van Lansink" juist? Onderstaand schema van de Vlaamse Milieumaatschappij maakt al veel duidelijk :

• Beperken : in de eerste plaats moet het oppompen van grondwater zoveel mogelijk beperkt worden. Een grondwaterverlaging mag maar voor zo ver dit nodig is. Zo zijn er door de stad al bemalingen geweigerd omdat een grondwaterbemaling niet nodig bleek voor de uit te voeren werken. Er bestaan tegenwoordig ook zogenaamde sondegestuurde bemalingen. Door deze slimme bemalingstechniek stoppen de pompen automatisch met werken zodra het grondwaterniveau voldoende is gedaald en beperkt men aanzienlijk het volume water dat men weg pompt.
• Retour : het grondwater dat men oppompt, wordt in de nabije omgeving terug in de bodem gebracht. Bijvoorbeeld door een leiding te leggen naar een wadi/infiltratieput een eindje weg van de bouwput. Zo blijft het grondwater min of meer behouden zonder de grondwaterstand in de bouwput onmiddellijk te verhogen. In dichtbebouwd stedelijk gebied is dit technisch soms moeilijk haalbaar. In de doorlaatbare Kempense zandgronden kan dit leiden tot dweilen met de kraan open, omdat het water direct terug naar de bouwput sijpelt.
• Hergebruik : Is retourbemaling niet mogelijk? Dan kan hergebruiken interessant zijn : het vullen van hemelwaterputten, voor het besproeien van groen,... Dit kan bijvoorbeeld m.b.v. een buffervat. Dit wordt momenteel in Turnhout nog niet gedaan (zie verder), maar men gaat de optie bekijken. 
• Lozen op waterloop : dit betekent dat het grondwater afgevoerd wordt naar oppervlaktewater. Een gracht, een beek, een rivier, een vijver,... Men probeert daarbij vertraagde afvoer toe te passen, zodat  het water op een andere plek terug kan insijpelen. In het geval van Turnhout zijn er de regenwaterassen (gescheiden riolering), waarbij het regenwater (of hier grondwater) rechtstreeks naar de Aa vloeit. Vooraleer dit water de Aa bereikt, vloeit dit door een sterfkanaal. Een gracht met weinig niveauverschil waar het water de kans krijgt om in de grond te sijpelen. Let wel, het verschil met een gewone riolering is niet altijd te zien!
• Lozen in riolering : dit is de allerlaatste optie. Het grondwater is verloren en het belast ook nog eens de waterzuiveringsstations. 

Waarom hergebruiken we het grondwater (nog) niet?

Enerzijds is er regelgeving dat dit beperkt, anderzijds zijn er beperkingen eigen aan het grondwater. Bemaling mag nooit hergebruik als doel hebben. Hergebruik kan pas als retourbemaling geen optie is. Dan nog is het geen sinecure. Onze zandgronden bevatten vaak veel ijzer. Dit slaat neer als roest eens het in contact komt met de zuurstof in de buitenlucht. Je kan vaak de roestsporen zien in de regenwatergoot bij bemalingen. Gebruik je dit water voor een hemelwaterput, gaat jouw toilet ongetwijfeld oranje kleuren. Zwart kan ook, als het water uit een veengrond wordt gepompt. Het water kan ook verontreinigd zijn. Dit kan door menselijke activiteiten (denk aan de vele industrieën die zich vroeger in onze binnenstad vestigden) of verontreiniging van natuurlijk oorsprong, zoals arseen in zandgronden. Kortom, grondwater moet op voorhand geanalyseerd worden vooraleer buurtbewoners het kunnen hergebruiken. Is het water bruikbaar? Dan moet ook de werfinrichting bekeken worden; ook dit is niet altijd evident in krappe centrumstraten. De stad gaat de mogelijkheden in de toekomst wel bekijken! 

Hoe zat het dan in de Bareelstraat?

In het concrete geval van de Bareelstraat bleek retourbemaling niet mogelijk te zijn. De dichtstbijzijnde regenwateras was deze van de Zandstraat. Alleen zou de leiding dan het drukbereden fietspad van de Merodelei hinderen (ook al omdat dit versmald was door diezelfde werken). Het grondwater verdween dus in de afvalwaterriolering. Dit water komt vervolgens toe in de waterzuiveringsinstallatie van Aquafin waar het in feite rechtstreeks doorloopt (omdat het zuiver is) naar een open waterloop en zo gedeeltelijk terug in de ondergrond zal komen. De bemaling dit stopte zodra het waterniveau in de bouwput laag genoeg stond. Had het grondwater via een leidingbrug naar de Zandstraat gekund? Misschien wel. Had een infobord over de bemaling de mensen gerust gesteld? Wie weet. Zou een buffervat de buurt hebben geholpen tijdens de droogte? Wellicht wel. Allemaal ideeën die de stad meeneemt naar toekomstige projecten! Het is trouwens niet zo dat de stad tot hiertoe niets deed. De stad heeft tijdens andere bemalingen reeds randvoorwaarden opgelegd of zelfs bemalingen geweigerd. Men heeft ook nu heel wat opties overwogen en men zal dit ongetwijfeld ook in toekomstige projecten blijven doen. Het klimaatplan en de aandacht voor droogte en (drink-)watergebruik zullen hier ongetwijfeld een leidraad zijn. 

Bezorgd om ons grondwater?

Laat dan regenwater niet verloren gaan in de riolering, maar hou het vast : plaats een hemelwaterput, laat regenwater infiltreren, onthard zoveel je kan, zorg voor groenbedekking in de tuin,... De stad geeft zelfs subsidies om deze maatregelen aan te moedigen! Als iedereen een beetje doet, doen we samen veel!

Meer weten over bemaling en de regelgeving? Surf naar de website van de VMM.